رصدخانه توسعه » شاخص‌ها » شاخص دولت شکننده

شاخص دولت شکننده

معرفی شاخص دولت شکننده:

شاخص دولت‌های شکننده (Fragile States Index) دغدغه شکنندگی دولت‌هایی را دارد که کشورشان پس از جنگ سرد استقلال پیدا کردند. این کشورها پس از استقلال با انواع و اقسام ناآرامی‌ها مواجه شدند. انقلاب‌ها، تنش‌های قومی و قبیله‌ای و دینی، و جنگ‌های داخلی که همه فشارهای متعددی بر دولت‌ها وارد می‌کنند. شاخص دولت‌های شکننده فشارهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی که دولت‌ها هر سال با آنها مواجه می‌شوند را اندازه‌گیری می‌کند. این فشارها بر میزان شکنندگی و آسیب‌پذیری دولت‌ها اثرگذارند تا حدی که برخی دولت‌ها توان مواجهه و مقابله با آنها را ندارند. ماحصل این شاخص یک رتبه‌بندی از میزان فشارهایی است که توسط ۱۷۸ ملت تجربه شده‌است. این شاخص نه‌تنها فشارها را نشانه می‌گیرد بلکه این موضوع را هم مد‌نظر قرار می‌دهد که آستانه تحمل یک دولت کجاست و کجا در وضعت قرمز قرار می‌گیرد. شاخص دولت‌های شکننده می‌تواند مورد استفاده سیاست‌گذاران، جامعه مدنی، دانشگاهیان، اهالی مطبوعات، سرمایه‌گذاران و اهالی کسب‌و‌کار قرار گیرد. این شاخص از سال ۲۰۰۴ منتشر می‌شود و آخرین گزارش آن در سال ۲۰۲۰ منتشر شده‌است.

سازمان محاسبه‌کننده شاخص دولت شکننده:

این شاخص توسط «موسسه صلح» تهیه و منتشر می‌شود.

بهترین و بدترین کشورها در شاخص دولت شکننده:

پنج کشور برتر از نظر شاخص دولت شکننده و همچنین از نظر زیرشاخص‌های اصلی آن در سال ۲۰۲۰، به شرح جدول زیر فهرست شده‌اند. طبق جدول، به‌استثنای ستون زیرشاخص ساختار امنیتی، در هر ستون، دست‌کم، یک کشور از منطقه اسکاندیناوی حضور دارد. دانمارک و فنلاند، بهترین کشورهای اسکاندیناوی از نظر شاخص دولت شکننده هستند و نروژ بعد از آنها قرار می‌گیرد. از منطقه خاورمیانه، فقط قطر از نظر زیرشاخص افول اقتصادی و فقر در زمره بهترین ‌کشورها است.

پنج کشور دارای بدترین عملکرد از نظر شاخص دولت شکننده و زیرشاخص‌های اصلی آن در سال ۲۰۲۰ نیز به شرح جدول زیر است. طبق این جدول، کشورهای منطقه خاورمیانه و آفریقا، بدترین عملکرد در شکنندگی دولت را دارند که به‌معنای شکننده‌بودن دولت در این کشورهاست.

توصیف وضعیت ایران در شاخص دولت شکننده:

بر اساس جدیدترین گزارش شاخص دولت شکننده، ایران در سال ۲۰۲۰، نمره ۸۳.۴ و رتبه ۱۳۵ از شاخص کل را کسب کرده است.

نمودار زیر، وضعیت زیرشاخص‌های دولت شکننده ایران در سال ۲۰۲۰ را در مقایسه با فنلاند، یعنی بهترین کشور از نظر شاخص دولت شکننده، نشان می‌دهد:

در نمودار بالا هرچقدر مساحت نمودار بزرگ‌تر باشد به معنی ضعیف‌تر‌بودن عملکرد آن کشور است. بر مبنای این نمودار، فاصله ایران و فنلاند از نظر شکنندگی دولت، بسیار زیاد است. بیشترین فاصله در زمینه زیرشاخص‌های چنددستگی نخبگان، اعتراضات گروهی، مشروعیت دولت، حقوق بشر و حاکمیت قانون به چشم می‌خورد. کمترین فاصله دو کشور نیز در زمینه خدمت عمومی و فشار جمعیتی است. اگر فاصله قابل‌توجه در زمینه مداخلات خارجی نیز به این فهرست اضافه شود آنگاه شکنندگی بالای دولت در ایران در مقایسه با فنلاند، مشهودتر خواهد بود.

روند شاخص دولت شکننده در ایران:

همان‌گونه که در نمودار بالا روشن است، در کل شکنندگی دولت از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ کاهش یافته است و وضعیت بهتری از این زمینه پیدا کرده است.

شاخص دولت‌های شکننده درباره ایران چه می‌گوید؟

• اگر کشورهای عضو نمونه شاخص دولت‌های شکننده را در پنج دسته قرار دهیم ایران در گروه چهارم یعنی کشورهای با دولت‌های شکننده قرار می‌گیرد.
• مهم‌ترین عواملی که باعث شکننده‌بودن دولت در ایران می‌شوند عبارتند از اعتراضات گروهی، چند‌دستگی نخبگان و مشروعیت‌نداشتن دولت.
• سه عامل اعتراضات جمعی، چند‌دستگی نخبگان سیاسی و مشروعیت دولت که از مهم‌ترین علل شکننده‌بودن دولت در ایران هستند روندی رو به افزایش دارند. یعنی اگر اوضاع به همین ترتیب ادامه پیدا کند دولت در ایران روز‌به‌روز شکننده‌تر می‌شود.
• شاخص دولت‌های شکننده عملکرد نسبتاً خوب دولت ایران در فراهم‌کردن خدمات عمومی را نشان می‌دهد.

بیشتر بخوانید:

برای دریافت فایل اکسل نمودارهای مقایسه‌ای ایران در شاخص دولت‌ شکننده با کشورهای نزدیک به آن، اقتصادهای نوظهور و کشورهای نفتی کلیک کنید.