مقدمه
الف) اهداف و چشم‌انداز
هدف از گزارش توسعه ملی رصد سالیانه وضعیت توسعه در ایران است. از آنجایی‌که ما نگاهی فراگیر، پایدار، و کل‌نگر به توسعه داریم؛ برای سنجش وضعیت توسعهٔ ایران همه ابعاد بهزیستی و رفاه مادی، معنوی، زیستمحیطی، اجتماعی و سیاسی را در نظر می‌گیریم. توسعهٔ یک کشور نه‌تنها به رفع نیازهای شهروندان آن جامعه توسط نهادهای مختلف وابسته بوده، بلکه به معنای رفع نیازهای ملی یک جامعه نیز است؛ چیزی که رفاه، رضایت و معنا را برای شهروندان حال و آینده یک جامعه تأمین میکند. بنابراین توسعه امری فردی، نهادی و ملی است. پویش فکری توسعه چنین تعریفی از توسعه ارائه میکند:
توسعه، فرآیند شکل‌گیری ساختارهای نهادی است که منجر به ایجاد رفاه پایدار و توزیع نسبتاً عادلانهٔ آن در سطح جامعه با هدف توانمندسازی همه افراد جامعه می‌شود، به‌طوری‌که هیچ محدودیت درونی (نیاز اولیه رفع‌نشده) یا هیچ محدودیت بیرونی (آزادی‌های سلب‌شده) افراد را از انتخاب آزادانه و مختارانه فرصت‌های خودشکوفایی محروم نکند.
پویش فکری توسعه به‌عنوان یک نهاد فکری که دغدغه توسعه ایران را دارد، این مأموریت را برای خود تعریف کرده است که از طریق دیدبانی وضعیت توسعهٔ ایران و شناسایی نقاط ضعف و قوت ایران در مسیری که پیموده است آگاهی عموم افراد جامعه، نخبگان علمی و سیاسی را افزایش دهد. به همین منظور پروژهٔ شاخص توسعهٔ ملی در واحد رصدخانه توسعه این نهاد تعریف و فاز اول آن اجرا شد. ما بر این باوریم که برای آگاهی‌بخشی، استدلال، ایجاد مطالبه‌گری و محاسبه‌پذیر‌کردن عملکرد مسئولین استفاده از زبان آمار میتواند سودمند باشد. البته ما بدون تردید بر این امر واقف هستیم که اگرچه افشای حقیقت بدون به‌کارگیری از آمار ممکن نیست اما میتوان از این ابزار درجهت ساده‌سازی و دروغگویی و پنهان‌کاری نیز سوء‌استفاده کرد . از این‌رو ما تمام تلاش‌مان را به کار می‌بندیم تا با کمک مفاهیم و اعداد به بهترین شکل به بیان حقیقت بپردازیم و از سوگیری و دستکاری آگاهانه اعداد و انحراف واقعیات بپرهیزیم و همه ابعاد توسعهٔ ایران را نمایش دهیم.
در همین راستا در این نسخه از فراشاخص توسعهٔ ملی که اولین نسخه این گزارش است ما به بررسی بیش از ۶۰ شاخص جهانی توسعه پرداخته‌ایم و از این بین به شکل روشمند و هدفمند ۱۳ کلان‌شاخص را انتخاب کرده‌ایم. به نظر ما این ۱۳ کلان‌شاخص پوشش‌دهندهٔ مفهوم توسعه و تعریف مدنظر ما از این مفهوم هستند. این مجموعه از کلان‌شاخص‌ها دربرگیرندهٔ ۱۲۴ زیرشاخص و ۷۳۴ نماگر توسعه هستند که وضعیت توسعه را در کشورهای جهان رصد میکنند. ما این شاخصها را مرور کرده و وضعیت و نرخ رشد ایران در هر‌کدام از شاخصها را بررسی کرده‌ایم. در نهایت این شاخصها را برای ایران و دیگر کشورها تلفیق کرده و ماحصل آن را در قالب ایده‌هایی همچون نردبان توسعهٔ جهان، نقشهٔ توسعهٔ ایران، و تحلیل سوات ارائه کرده‌ایم. این ایده‌ها نه‌تنها اطلاعات مفیدی از ایران در اختیار ما قرار می‌دهند، بلکه حرف‌های تازه‌ای دربارهٔ توسعه جهان نیز دارند.
چشم‌انداز ما در این پروژه این است که در سال آینده یک شاخص ملی تجمیعی برای ایران طراحی کنیم و گزارش سالیانه توسعهٔ ایران را بر‌اساس این شاخص ملی بسنجیم. اهمیت شاخص ملی توسعه برای ایران در این است که توسعهٔ کشور بر مبنای ویژگی‌های نهادی بومی و همچنین بر‌اساس تعریفی که ما از توسعه داریم و نه تعریفی که دارای جهت‌گیری یا لزوماً غرب‌محور باشد، سنجیده می‌شود. علاوه بر این، طراحی یک شاخص تجمیعی برای توسعهٔ ایران این فرصت را ایجاد میکند که ما منابع دادهٔ معتبر داخلی و خارجی را در کنار هم قرار دهیم و از هر دو به‌نحو مطلوب استفاده کنیم.
این گزارش در چند نسخه گزارش مادر، گزارش مخصوص سیاست‌گذاران، و گزارش مخصوص مطبوعات و کارشناسان منتشر می شود. علاوه بر این، نسخه خلاصه به زبان‌های انگلیسی، عربی، کُردی، و ترکی برای استفاده مخاطبان تهیه شده است.
ب) معرفی ۱۳ کلان‌شاخص توسعه
شاخص کامیابی لگاتوم نگاهی چند‌بعدی به توسعه دارد و ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی رفاه را می‌سنجد. از نظر این شاخص، نهادهای کارآمد، اقتصاد باز و مردم توانمند از ضروریات توسعه کشورها هستند. این شاخص از سال ۲۰۰۷ توسط «مؤسسه لگاتوم» منتشر می‌شود.
شاخص پیشرفت اجتماعی عامداً نقش اقتصاد در توسعه را کنار می‌گذارد و ابعاد اجتماعی، زیستمحیطی و انسانی توسعه را مدنظر قرار میدهد. این شاخص با خروجی سیاست‌ها و برنامه‌های دولت‌ها سروکار دارد و این امر را ارزیابی میکند که این سیاست‌ها در عمل چقدر موفق بوده‌اند. از نظر این شاخص، پیشرفت اجتماعی به‌معنای رفع نیازهای اولیه همه شهروندان، و ایجاد فرصت شکوفایی ظرفیت‌هاست. این شاخص از سال ۲۰۱۳ توسط «سازمان جهانی ضرورت پیشرفت اجتماعی» منتشر می‌شود.
شاخص توسعه انسانی در کنار رشد اقتصای به افراد و ظرفیت‌های شکوفایی آنها نیز توجه میکند. این شاخص درآمد سرانه کشورها را در کنار آموزش، امید به زندگی و سلامتی می‌سنجد. این شاخص را «سازمان ملل متحد» از سال ۱۹۹۰ منتشر میکند.
گزارش جهانی شادی احساس شاد‌بودن و به عبارتی اینکه افراد چقدر خود را شاد می‌دانند را می‌سنجد. از نظر این شاخص هر‌چه افراد شادتر باشند روحیهٔ مشارکت بالاتری دارند، با دیگران تعامل سازنده برقرار میکنند، و انگیزهٔ بیشتری برای عملکرد اقتصادی دارند. این شاخص وابسته به «سازمان ملل متحد» است و از سال ۲۰۱۱ منتشر می‌شود.
شاخص سهولت کسب‌و‌کار مقررات کسب‌و‌کار در کشورها را ارزیابی میکند. به عبارت دقیقتر این شاخص به بررسی این موارد می‌پردازد که مقررات مربوط به آغاز کسب‌و‌کار، گسترش کسب‌و‌کار و حل‌و‌فصل اختلافات و ورشکستگی‌ها تا چه میزان شفاف بوده و حامی سرمایه‌گذاران، مشاغل نوپا و کنشگران اقتصادی است. این شاخص را «بانک جهانی» از سال ۲۰۰۳ منتشر میکند.
شاخص رقابت‌پذیری آن ویژگی‌ها و کیفیت‌های اقتصادی کشورها را می سنجد که استفادهٔ بهینه از عوامل تولید را امکان‌پذیر میکند و بهره‌وری را افزایش میدهد. نهادها، سرمایه انسانی، بازار، محیط کسب‌و‌کار و نوآوری اجزای این شاخص هستند. «مجمع جهانی اقتصاد» از سال ۱۹۷۹ این شاخص را منتشر میکند.
شاخص جهانی حقوق مالکیت نهادهای نظام حقوق مالکیت را ارزیابی میکند؛ این نهادها عبارتند از محیط سیاسی و قانونی، حقوق مالکیت مادی و حقوق مالکیت معنوی. از نظر این شاخص حقوق مالکیت بخشی از حقوق بشر است و خود ضامن حقوق دیگر است. کسی که از حقوق مالکیت محروم باشد درواقع آزادی از او سلب شده است. حقوق مالکیت حقی است که به افراد در مقابل دست‌اندازی دولت‌ها تعلق می‌گیرد. این حقوق با رشد اقتصادی، آزادی‌های فردی، سرمایه اجتماعی، عملکرد زیستمحیطی و نوآوری ارتباط دارد. این شاخص را «اتحادیه حقوق مالکیت» منتشر میکند.
شاخص جهانی نوآوری میزان توانمندی و ظرفیت نوآوری در کشورها را می‌سنجد. از نظر این شاخص، نوآوری بر توسعه اقتصادی تأثیرگذار است و دولت‌ها باید تلاش کنند انگیزهٔ نوآوری را افزایش دهند. این شاخص درون‌دادها و برون‌دادهای نوآوری را اندازه‌گیری کرده و بر‌اساس آن کشورها را رتبه‌بندی میکند. «سازمان جهانی مالکیت فکری» این شاخص را با همراهی دانشگاه کرنل منتشر میکند.
نماگرهای جهانی حکمرانی درک افراد از میزان حقوق شهروندی، فساد، ثبات و خشونت سیاسی، کارآمدی و توانایی دولت و اعتماد به نهادهای سیاسی و حقوقی را می‌سنجد. از نظر این شاخص حکمرانی خوب بر توسعه اقتصادی تأثیرگذار است. این گزارش را بانک جهانی منتشر میکند.
شاخص جهانی صلح، مفهوم صلح، خشونت را با توسعه در ارتباط می‌داند. خشونت و مهم‌تر از آن ترس از خشونت بر اقتصاد کشورها تأثیرگذار است. خشونت پیامدهای مالی، جسمی و روحی برای کشورها به همراه دارد و نه‌تنها بودجه دولت‌ها را از اهداف سازنده به اهداف نظامی معطوف میکند بلکه روی انگیزه و رفتار اقتصادی شهروندان نیز اثر می‌گذارد. این شاخص را «مؤسسه اقتصاد و صلح» منتشر میکند.
شاخص دولت شکننده تنش‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی که دولت‌ها تحمل میکنند را اندازه می‌گیرد. این شاخص را از سال ۲۰۰۴ «مؤسسه صلح» منتشر میکند.
شاخص عملکرد زیستمحیطی سلامت زیستمحیطی و سرزندگی زیست بوم را اندازه می‌گیرد و پیامدهای زیستمحیطی سیاست‌های دولت‌ها را محاسبه‌پذیر میکند و همین‌طور نشان میدهد دولت‌ها چقدر توانایی مدیریت آسیب‌ها و مشکلات زیستمحیطی را دارند. این شاخص را دانشگاه ییل و کلمبیا منتشر میکنند.
شاخص بهره‌وری انرژی میزان انرژی مصرف‌شده توسط کشورها در بخش‌های صنعت و تولید، خدمات، حمل‌و‌نقل و مسکونی را نسبت به تولید ناخالص داخلی‌شان می‌سنجد. این شاخص را «آژانس بینالمللی انرژی» از سال ۱۹۷۴ منتشر میکند.
* این عدد بیانگر آن است که رتبه ایران در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال ۲۰۱۵، یک رتبه نزول داشته است؛ یعنی ایران در سال ۲۰۱۵ در جایگاه ۱۱۹ دنیا قرار داشته است.
** با توجه به تغییر در روش‌شناسی اندازه‌گیری شاخص، تغییر رتبه نسبت به سال ۲۰۱۶ مدنظر قرار گرفته است.
*** با توجه به تغییر در روش‌شناسی اندازه‌گیری شاخص، تغییر رتبه نسبت به سال ۲۰۱۷ مدنظر قرار گرفته است.
**** در شاخص‌های دولت شکننده، صلح و شاخص بهره‌وری انرژی (که بر مبنای شدت انرژی محاسبه می‌شود)، مثبت‌بودن میانگین نرخ رشد مرکب سالانه بیانگر بزرگ‌شدن نمره ایران در این شاخص و بدترشدن وضعیت (از نظر شاخص) است.
***** با توجه به تغییرات سالانه در محاسبه شاخص عملکرد زیستمحیطی، نمی‌توان مقایسه‌های زمانی را برای یک کشور انجام داد. با این حال در گزارش سال ۲۰۲۰ تغییرات این شاخص نسبت به سال ۲۰۱۰ ارائه شده و بدین‌ترتیب امکان استخراج نمره و رتبه کشورهای مختلف در سال ۲۰۱۰ برحسب روش‌شناسی سال ۲۰۲۰ فراهم آمده است. از این‌رو در اینجا تغییر رتبه ایران نسبت به سال ۲۰۱۰ مدنظر قرار گرفته است.
فراشاخص توسعه
فراشاخص توسعه نمایش‌دهندهٔ همه ابعاد توسعه در حوزه‌های سیاسی-حقوقی، اقتصادی و کسب‌و‌کار، حوزه اجتماعی و فرهنگی، حوزه توانمندسازی فردی و حوزه طبیعی است. فراشاخص توسعه، تجمیعی از ۱۳ کلان‌شاخص است که شامل ۱۲۴ زیر شاخص و ۷۳۴ نماگر توسعه است.
همان‌گونه که در نمودار بالا مشاهده می‌شود ایران در فراشاخص توسعه در میان ۱۴۷ کشور در رتبهٔ ۱۱۴ قرار دارد. نمرهٔ ایران در فراشاخص توسعه برابر با ۴۶.۵ بوده که کمتر از میانگین جهانی (۵۶.۶) است. از این نظر ایران در زمرهٔ کشورهایی با توسعه در وضعیت هشدار[۱] (نارنجی رنگ) قرار گرفته است.
نردبان توسعه
نردبان توسعه بیانگر وضعیت توسعه ایران در بین بهترین کشور و بدترین کشور است و مشخص میکند که ایران از ۱۰۰ پله‌ای که برای توسعه فرض شده، چند پله را طی کرده است. منظور از بهترین کشور، آرمانشهر توسعه است؛ یک کشور فرضی که بهترین عملکرد در هر کلان شاخص برای آن در نظر گرفته شده است. منظور از بدترین کشور، ویرانشهر توسعه است که در همهٔ ۱۳ کلان‌شاخص توسعه بدترین عملکرد را داشته است. اگر بهترین وضعیت توسعه در دنیای امروز را با عدد ۱۰۰ و بدترین وضعیت را هم با عدد صفر نمایش دهیم، ایران تنها ۳۹ پله از این نردبان توسعه را طی کرده است و هنوز راه طولانی تا رسیدن به وضعیت امروز کشورهای توسعه‌یافته دارد.
در تصویر بالا در کنار جایگاه ایران در نردبان توسعه، وضعیت ایران به لحاظ توسعه متوازن نیز نشان داده شده است. اگر نمرهٔ کلان‌شاخص‌های توسعه برای یک کشور به هم نزدیک‌تر باشند، به این معنی است که این کشور در فرآیند توسعه متوازن عمل کرده است؛ اما اگر در برخی از کلان‌شاخص‌ها عملکرد بسیار خوب و در برخی دیگر عملکرد بسیار بدی داشته باشد، نشان‌دهنده این است که کشور مربوطه به‌صورت متوازن توسعه نیافته و به اصطلاح کاریکاتوری توسعه یافته است. ایران از نظر توازن توسعه و اینکه همه ابعاد توسعه به‌صورت متناسب پیشرفت کرده باشند، وضعیت نامطلوب‌تری دارد و تنها حدود ۲۵ پله از ۱۰۰ پله را طی کرده است. این بدان معناست که قرار‌گرفتن ایران در پلهٔ چهل‌و‌سوم نردبان توسعه محصول پیشرفت نامتوازن در ابعاد مختلف توسعه است.
نمودار راداری توسعه
تصویر زیر به‌خوبی نمایشگر میزان دوری و نزدیکی ایران از آرمانشهر و ویرانشهر توسعه در ۱۳ کلان‌شاخص است و علاوه بر این نمایش‌دهنده فاصلهٔ بهترین و بدترین کشورها در هر کلان‌شاخص نسبت به نمره ۱۰۰ و صفر است.
همانطور که در نمودار بالا مشخص است ایران به ترتیب در شاخص‌های توسعه انسانی و پیشرفت اجتماعی نزدیک به عملکرد بهترین کشور عمل کرده است و در مقابل در شاخص‌های سهولت کسب‌و‌کار، حکمرانی، دولت غیرشکننده، و همچنین شاخص‌هایی مانند شادی و کامیابی فاصله معناداری با بهترین عملکرد جهانی دارد.
روند رشد کلان‌شاخص‌ها
برای دستیابی به روند رشد ایران در ۱۳ کلان‌شاخص از نوسانات آنها در سال‌های مختلف چشم‌پوشی کرده و میانگین نرخ رشد سالانه هر کلان‌شاخص را محاسبه کرده‌ایم. نمودار زیر این روندهای رشد را نشان میدهد.
نمودار بالا نشان‌دهنده میانگین نرخ رشد مرکب سالانه کلان‌شاخص‌ها در ایران از اولین سال انتشار گزارش هر کلان‌شاخص است. بر این اساس در طول دهه‌های گذشته، کلان‌شاخص‌های حکمرانی و رقابت‌پذیری رشد منفی داشتهاند و رشد مثبت شاخص‌های شدت انرژی، دولت شکننده، و صلح بیانگر بدترشدن عملکرد ایران در این حوزه‌ها بوده است. در مقابل کلان‌شاخص‌های پیشرفت اجتماعی، توسعه انسانی، نوآوری، حقوق مالکیت، سهولت کسب‌و‌کار و عملکرد زیستمحیطی رشد مثبت و رو به بهبود داشته و کامیابی و شادی تقریباً ثابت بوده‌اند. البته در پنج سال گذشته کلان‌شاخص سهولت کسب‌و‌کار نیز روندی منفی و کاهنده داشته است.
نمودار بالا وضعیت این کلان‌شاخص‌ها را در اولین سالی که داده آنها برای ایران موجود است و آخرین سال انتشار گزارش‌ها نشان میدهد. همان‌گونه که مشخص است بیشترین بهبود در کلان شاخص توسعه انسانی رخ داده و کلان‌شاخص نوآوری نیز نرخ رشد قابل توجهی داشته است.
نقشه توسعه ایران
تصویر زیر نقشه توسعه ایران است. هر یک از بخش‌های این نقشه نمایشگر یک زیرشاخص توسعه در پنح بُعد توسعه است که با سه رنگ نماش داده شده است. رنگ سبز نمایانگر عملکرد برتر ایران نسبت به میانگین جهانی، رنگ زرد نمایانگر عملکرد هم‌سطح ایران با میانگین جهانی، و رنگ قرمز نمایانگر عملکرد ضعیف ایران نسبت به میانگین جهانی در آخرین سال انتشار گزارش هر کلان‌شاخص است.
برای اینکه بتوان وضعیت اجزای مختلف شاخص‌های توسعه ایران را در مقایسه با میانگین جهانی بررسی کرد، میتوان فاصله هر زیر شاخص از میانگین جهانی را با رنگ‌های مختلف نمایش داد.[۲]
به‌طور‌کلی از بین ۱۲۴ زیرشاخص، ۸۶ زیر شاخص ضعیف‌تر از میانگین جهانی و ۳۸ زیرشاخص بالاتر از میانگین جهانی قرار دارند. اما در این بین وضعیت ۹ زیر شاخص بسیار خوب است (سبز رنگ) و وضعیت ۴۲ زیرشاخص توسعه بسیار وخیم است (قرمز رنگ) و وضعیت ۷۳ زیرشاخص نیز در حالت میانی (زرد رنگ) قرار دارد. زیرشاخصهایی مانند ثبات سیاسی، ثبات اقتصاد کلان، شرایط کسب‌و‌کار، آزادی فردی، هزینه‌های ناشی از تروریسم، مدیریت پسماند، شدت انرژی و کیفیت مقررات از جمله مهمترین زیرشاخصهایی هستند که در وضعیت بسیار بدی به‌سر می‌برند.
شاخص تبدیل پول به توسعه
رابطه بین درآمد سرانه کشورها به دلار با فراشاخص توسعه نشان میدهد هر‌چه کشورها به لحاظ درآمد سرانه وضعیت بهتری داشته باشند، فراشاخص توسعه آنها نیز بهتر است. این رابطه بسیار قوی و معنادار است. اما در این میان برخی از کشورها از درآمدهای به‌دست‌آمده بهتر برای توسعه استفاده کرده‌اند و برخی دیگر نتوانستند از این درآمدها در جهت توسعه استفاده کنند که این نشان میدهد موانع توسعه را نه در درآمد ملی بلکه باید در ابعاد سیاسی، اجتماعی و در مجموع نهادی جست‌و‌جو کرد. موانعی که اجازه نداده‌اند درآمد ملی به توسعه تبدیل شود.
نمودار بالا رابطه بین درآمد سرانه و فراشاخص توسعه ملی را نمایش میدهد که نقطه قرمز رنگ ایران است. شاخص «توان تبدیل پول به توسعه» نشان میدهد که هر کشور چقدر از توان بالقوه‌اش برای توسعه را به فعلیت رسانده است. این شاخص نشان میدهد ایران در میان ۱۴۶ کشور از جهت توان تبدیل درآمد به توسعه رتبه ۱۴۳ را دارد! یعنی ایران به‌لحاظ درآمدی می‌توانسته است به‌صورت بالقوه نمره ۵۷.۱۴ را در فراشاخص توسعه کسب کند، اما در حال حاضر نمره ۴۶.۵ را کسب کرده و حدود ۱۸ درصد پایینتر از ظرفیت خود عمل کرده است.
تحلیل سوات توسعه ایران
بر‌اساس تقسیم‌بندی انجام‌شده در نقشه توسعه، می‌توانیم نقاط ضعف، قوت، فرصت‌ها و تهدیدهای ایران را در مقایسه با میانگین جهانی شناسایی کنیم. اگر وضعیت ایران در یک زیرشاخص پایینتر از میانگین جهانی باشد، ضعف یا تهدید و اگر بالاتر باشد، قوت یا فرصت است.
نمودار فوق نشان میدهد بیشتر زیرشاخص‌های توسعه ایران در مقایسه با میانگین جهانی در وضعیت ضعف یا تهدید به‌سر می‌برند که به این معناست که تنها استراتژی تدافعی میتواند به کنترل بحران و در نتیجه خروج از وضعیت فعلی کمک کند و در مقابل، استراتژی‌های تهاجمی در اقتصاد و سیاست منجر به بحرانهای بی‌بازگشت خواهد شد. برای تغییر مسیر از استراتژی‌های تهاجمی به تدافعی در عرصه سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی نیازمند پارادایم شیفت یا افق‌گشایی هستیم؛ به این معنی که فرار از تهدیدهای خارجی و رفع ضعف‌های داخلی باید به اولویت نظام تبدیل شود.
پاورقی:
[۱]. کشورهای توسعه‌یافته، کشورهای پیشرو در توسعه، کشورهای در آستانهٔ توسعه، کشورهای در دامنهٔ هشدار، و کشورهای در دامنه اخطار (کمتر توسعه‌یافته)!
[۲]. اگر تنها ۱۵ واحد از میانگین جهانی فاصله وجود داشته باشد با رنگ زرد، اگر بیش از ۱۵ واحد بیشتر از میانگین جهانی باشد با رنگ سبز و اگر بیش از ۱۵ واحد زیر میانگین جهانی باشد با رنگ قرمز نمایش داده میشوند.
برای دریافت فایل اکسل داده‌های مربوط به تحلیلهای فوق کلیک کنید.
نمودار ۱) آناتومی توسعه و تقسیم‌بندی شاخه‌های اصلی مفهوم توسعه در شاخص ترکیبی توسعه 
نمودار ۱. مقایسه فاصله ایران از میانگین جهانی از منظر اقتصادی توسعه در سال ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ 
نمودار ۲. مقایسه فاصله ایران از میانگین جهانی در منظر سیاسی توسعه در سال ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ 
نمودار ۳. مقایسه فاصله ایران از میانگین جهانی از منظر اجتماعی توسعه در سال ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ 
نمودار ۴. مقایسه فاصله ایران از میانگین جهانی از منظر زیست محیطی توسعه در سال ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ 
نمودار ۵. مقایسه فاصله ایران از میانگین جهانی از منظر فردی توسعه در سال ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ 
